Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń tapsyrmasymen ótken jyldan beri «Serpin-2050» jobasy júzege asyryla bastaǵanyn kózi qaraqty jurt jaqsy biledi. Bul jobanyń elimizdiń halyq tyǵyz qonystanǵan óńirlerinen turǵyndary az, jumys kúshi jetispeıtin aımaqtaryna jastardy jiberip, sol jerlerde oqytyp, sol óńirlerde qyzmet jasaýyna múmkindik beretindigi de aıtylyp júr. Eń mańyzdysy - «Serpin-2050» jobasy boıynsha oqyp jatqan jastar ózderi barǵan jerlerine tastaı batyp, sýdaı sińýi kerek. Sóıtip, Qazaq eliniń demografıalyq ahýaly kóńilden shyqpaıtyn, jumys kúshi de tapshy óńirlerine serpilis ákelýi tıis. Demografıalyq turǵyda árıne.
Ras, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrligi de, «Serpin-2050» áleýmettik jobasy respýblıkalyq úılestirý keńesi de jobanyń saıası astaryn ashyp aıtpaıdy. Árıne, vıse-premer Berdibek Saparbaevtyń 25 mamyrda ótken «Elbasymen birge jastardyń júz qadamy» attyt forýmda oblys ákimderine qarata: «Bul saıası joba. Munda oblys ákimderiniń orynbasarlary otyr. Ásirese, Qostanaı, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan oblystary bul jobanyń oryndalýyna ózderiń múddeli bolýlaryń kerek»- degeni ǵana esten ketken joq. Biraq, «Serpin-2050» jobasynyń mán-mańyzy týraly saıası sıpatta basqasha eshteńe aıtylmaıdy. Biletinder bul joba Prezıdenttiń tikeleı tapsyrmasymen qolǵa alynǵanyn aıtady. Soltústik Qazaqstan, Pavlodar, Qostanaı, Shyǵys Qazaqstan, Aqmola, Batys Qazaqstan, Aqtóbe, Qaraǵandy oblystarynda «mamandar tapshy eken-mys», sol sebepti Almaty, Jambyl, Ońtústik Qazaqstan, Qyzylorda, Mańǵystaý oblystarynyń jastary álgi 8 oblysqa baryp oqyǵany jón kórinedi. Tehnıkalyq mamandyqtarǵa aıyryqsha nazar aýdarýdyń syry sonda bolsa kerek. Bıyl joba boıynsha joǵary oqý oryndaryna bólingen 5 myń granttyń 3 myńy tehnıkalyq mamandyqtarǵa bólinipti. Al, 1500-i pedagogıkalyq mamandyqtar eken. Qalǵany aýyl sharýashylyǵy, veterınarıa salasyndaǵy mamandyqtar bolsa kerek. Al, kolejder men kásiptik-tehnıkalyq mektepterdiń basym kópshiligi tehnıkalyq mamandyqtarda oqytatyny beseneden belgili jaıt. Qysqasy, «Serpin-2050» jobasy tehnıka tilin meńgergen jastarymyzdyń sanyn arttyrýǵa úles qosary anyq. Alaıda, jobanyń bolashaǵyna, alǵa qoıǵan maqsattaryna jetýi úshin áli biraz ter tógý kerek te shyǵar. Sebebi, «Serpinde» áli de pysyqtalatyn máseleler az emes.
Birinshi kezekte, «Serpin-2050» jobasy eshqandaı da memlekettik baǵdarlama emes. Ol Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń áleýmettik jobasy ǵana. Joba úshin bólinetin granttar jyl saıyn memleket tarapynan barlyq mektep túlekterine usynylatyn 35 myńǵa jýyq granttyń bir bóligi. Iaǵnı, sol 35 myń granttyń 5 myńyn «Serpinge» qaraı bura salǵan. Bizdińshe «Serpin-2050» tárizdi joba resmı túrde baǵdarlama retinde uıymdastyrylýy tıis. Óıtkeni, bir ortalyqtan basqarylmasa, jobanyń bereri shamaly bolmaq. Máselen, 20 jyl ishinde «Bolashaq» baǵdarlamasy arqyly 8 myńǵa jýyq azamat shetelderden bilim alypty, birazy áli de oqyp júr. «Bolashaqpen» oqý úshin jeke emtıhan tapsyrasyz, biliktiligińizdi kórsetetsiz. Al, «Serpin-2050» jobasyna qatysý úshin UBT men keshendi test tapsyryp, jobaǵa qatysýshy ýnıversıtetterdiń birin tańdasańyz jetedi. Ótken jyly 2 myń oqýshy elimizdiń 8 aımaǵyna oqýǵa barsa, bıyl olarǵa taǵy 6200 jas qosylady. «Bolashaq» baǵdarlamasymen oqıtyn azamattarǵa bas-kóz bolatyn «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» bar. Onda 50 –ge jýyq qyzmetker eńbek etedi. Al, «Serpin-2050» jobasyn tek Úılestirý keńesi ǵana baqylap otyr. Jyl saıyn joba boıynsha oqıtyndardyń qarasy óse beretinin eskersek, Bilim jáne ǵylym mınıstrligi jobaǵa qatysty arnaıy ortalyq quryp, sol arqyly basqarǵany jón shyǵar. Ári, jobaǵa bólinetin granttardy jalpy granttardan bólek, jeke usynǵany durys. Olaı bolmaǵannyń ózinde, jobaǵa qatysýshylarǵa bas-kóz bolýdyń quqyqtyq-normavtıtik tetikterin ázirlep, arnaıy qarjy qarastyrǵan abzal.
Ekinshiden, «Serpin-2050» jobasy boıynsha oqyp, maman bolyp shyǵatyn jastardyń áleýmettik máselelerin naqty sheshý joldary ázirge belgisiz. Ras, Rýdnyı taý-ken tehnologıalyq kolejin bitirgen alǵashqy «serpindikterge» Sokolov-Sarybaı ken baıytý óndiristik birlestigi jumys ta beripti. Qyzmettik páterler de usynypty. Alaıda, «serpindikter» baratyn 8 oblystyń barlyǵynda ol jastarǵa páter berip, jaqsy qyzmet usynatyn mekemeler kóp pe? Barlyq oblys ákimderi osy jastardyǵ máselesin sheshý úshin qulshynyp kirise me? Jaýap berý qıyn ázirge. Óıtkeni, «serpindikterdiń» basym kópshiligi áli oqyp jatyr. Demek, qazirden bastap jobaǵa qatysýshylardy jumyspen naqty qamtyp, áleýmettik máselelerin sheshetin tetikter qarastyrylmasa, keıin jastar oqý bitirgende taǵy da bılikke ókpeli top paıda bolýy múmkin. Óıtkeni, qazir joba boıynsha oqyp jatqan jastardyń bolashaqtan kútetin úmitteri orasan zor. Sol úmitter qıramaýy kerek keleshekte. Sondyqtan, «Serpin-2050» jobasy memlekettik baǵdarlama deńgeıine kóterilgeni durys. Iaǵnı, bul iske tek Bilim jáne ǵylym mınıstrligi ǵana emes, ózge de mınıstrlikter, ákimdikter belsene atsalysýy tıis.
Aıtpaqshy, jobanyń saıası astaryn jurt baıaǵyda-aq túsingen. Máselen, Feısbýk áleýmettik jelisinde jýrnalıs Asylhan Mamashuly: «Byltyr «Serpin» baǵdarlamasymen Qostanaıǵa oqýǵa túsken qaryndasyma «ıt ólgen jerge qalaı barasyń, sýyǵyn aıtpaǵanda, týysyń da joq qoı ol jaqta» degenbiz. Jaqynda keldi. Qostanaıǵa óte rıza. «JenPI-den on ese durys, muǵalimderi qatal, bilimderi de jaqsy, aqsha da jınamaıdy» eken deıdi. Aldynda JenPI-de bir jyl oqyp, kóńili qalǵan edi. Qostanaıdyń orys qyzymen bir bólmede turypty. Ol oryssha, bul qazaqsha úıretipti. Álgi orys qyz bir jylda kádimgideı til syndyryp, beti beri qarapty. «Qazaqtar kóbeıip ketti»- dep qabaq shytqan eshkim bolmaǵan. Kóshede yǵy-jyǵy máshıne joq. Aýasy taza, sýy tunyq. «Baýyr basyp qaldyq, bizben birge barǵan stýdentterdiń kóbi túbi sol jaqta qalatyn sıaqty»- deıdi. Byltyr Qostanaıdyń oqý oryndaryna «Serpin» baǵdarlamasymen 100 stýdent barypty. Oǵan 100 stýdentttiń artynan sálem-saýqat arqalap júretin týǵan-týystaryn taǵy qosyńyz. Ómiri Araldaǵy aýylynan uzamaǵan bir kisi shalǵyny belden keletin soltústikti aralap, «qaıtkende kóshem» dep júrgen kórinedi. Qostanaıdy alyssynyp, daıyn grantqa da barmaı qalǵandar da bopty. Endi bıyl «Serpinmen» bir Qostanaıdyń ózine 600 grant bóledi eken. Jyl saıyn osynsha stýdent bara berse Qostanaıyń da qazaqylanyp shyǵa keleıin dep tur»-dep jazady. Biraq, resmı bılik jobanyń saıası astaryn ashyq aıtýdan seskenip otyr. B. Saparbaevtan basqa «Serpinniń» saıası astary týraly pikir aıtqan eshkim joq. Bálkim sodan da shyǵar, joba boıynsha jastardy qabyldap jatqan óńirlerdegi oqý oryndaryn sanynda qaıshylyqtar bar. Máselen, Solústik Qazaqstan oblysynan jobaǵa 1 ýnıversıtet, 4 kolej qatysýda. Al, Qaraǵandy oblysynan 4 ýnıversıtet, 5 kolej tańdalypty. Ras, birinshi kezekte bilim berý mańyzdy árıne. Alaıda, jobanyń demografıalyq astaryna úńiler bolsaq, jastardy Soltústik Qazaqstanǵa tartqan abzal bolar edi. Biraq, jobanyń resmı saıtyndaǵy derekterge sensek Bilim jáne ǵylym mınıstrligi birinshi kezekte maman daıarlaý isine nazar aýdarǵan tárizdi. Degenmen, «Serpin-2050» jobasy ulan-ǵaıyr ólkeniń kez kelgen buryshy qazaqtiki ekendigin ańǵartatyn joba. Sonymen birge, ol sońǵy jyldary júzege asyrylyp jatqan kóńilge qonymdy bastamalardyń biri. Áıtpese, bizdiń sheneýnikter masa óltirýdi de «ulttyq joba» deńgeıine kóteretin túri bar.
Ardageldi SAIASI
